Ғалымдар қорқынышты түс ұйқысыздықтың тікелей себебі емес екенін дәлелдеді

Journal of Sleep Research журналында жарияланған жаңа зерттеу ұйқының бұзылуы мен қорқынышты түстер арасындағы байланысты ашады. Ғалымдар қатысушылардың үй жағдайындағы ұйқы тәртібін арнайы құрылғы арқылы бақылай отырып, мазасыз ұйқы түнінен кейін қорқынышты түс көру ықтималдығы жоғары болатынын анықтаған. Алайда, керісінше – қорқынышты түс көрген түннен кейінгі ұйқының сапасы нашарламайды. Бұл деректер қорқынышты түстер ұйқысыздықтың тікелей себебі емес екенін көрсетеді.

Зерттеудің мақсаты – ұйқысыздық пен қорқынышты түстердің бір-біріне қалай әсер ететінін анықтау болды. Бұған дейінгі зерттеулер қорқынышты түстердің мазасыздық, депрессия және тіпті суицидтік ойлармен байланысы барын көрсеткен. Бірақ қорқынышты түстердің нақты қандай жағдайларда пайда болатыны әлі де толық зерттелмеген.

Ғалымдар ұйқының жиі бұзылуы – мысалы, түн ішінде жиі оянып кету – эмоционалдық осалдықты арттырып, түс мазмұнына әсер етуі мүмкін деген теорияны тексерді. Бұл үшін АҚШ-та тұратын 61 ересек қатысушы таңдалып алынды. Олар үйде екі апта бойы арнайы DREEM 3 басқұлағын тағып ұйықтады. Құрылғы мидың электр белсенділігін өлшеп, адамның ұйқы кезеңдері бойынша нақты деректерді жинайды. Сонымен қатар, қатысушылар күн сайын таңертең және кешке өз ұйқы сапасы, қаншалықты сергек оянғаны және есте қалған түстер туралы сауалнама толтырды. Мамандар бұл мәліметтерді талдап, қай түс «қорқынышты» санатына жататынын анықтады. Түс мазмұнында қорқыныш, қауіп немесе өзге де төнген қатер сипатталса, әрі адам ұйқысынан оянған болса, ол қорқынышты түс деп танылды.

Зерттеушілер «ұйқы басталғаннан кейін ояу өткізген уақыт» деген көрсеткішке ерекше назар аударды – бұл ұйқының бұзылуын және ұйқысыздықты өлшеудің стандартты тәсілі. Сонымен қатар, олар терең ұйқы – N3 фазасындағы уақытты да өлшеді. Бұл кезең дененің қалпына келуі мен эмоциялық тұрақтылық үшін маңызды саналады.

Зерттеу нәтижесінде белгілі болғандай, қатысушылар бір түнде мазасыз ұйықтаса, келесі түнде қорқынышты түс көру ықтималдығы едәуір артқан. Алайда сол түні немесе екі күн бұрынғы ұйқы сапасы мұндай әсер көрсетпеген. Бұл түнгі тынышсыздық келесі күннің ұйқысында эмоционалдық осалдықты арттыруы мүмкін екенін көрсетеді.

Қызығы, керісінше байланыс байқалмаған. Яғни, қорқынышты түс көру келесі түндегі ұйқыны нашарлатпаған. Дегенмен, екі апта ішінде қорқынышты түс жиі көретін қатысушылар жалпы ұйқы сапасының нашарлығына жиі шағымданған. Бұл – қорқынышты түстерге бейім адамдар ұйқы бұзылуына да бейім болуы мүмкін екенін көрсетеді.

Тағы бір тосын жаңалық – терең ұйқы мен қорқынышты түстер арасындағы байланыс. Ғалымдар қорқынышты түс көрілген түндерде N3 ұйқы фазасының ұзақтығы артқанын байқаған. Бұл бастапқыда таңғалдырарлық болуы мүмкін, себебі бұл кезең ұйқының ең қалпына келтіретін бөлігі болып есептеледі. Алайда зерттеушілер бұл «қайтарым әсері» болуы мүмкін дейді: мазасыз түннен кейін ми терең ұйқыға көбірек уақыт бөлуге тырысады, ал дәл осы кезде эмоционалдық күйзелістерден туған түс көру ықтималдығы артады.

Одан бөлек, зерттеу адамдардың өз ұйқысы туралы субъективті бағасы мен нақты физиологиялық деректердің сәйкес келе бермейтінін көрсетті. Қатысушылар жақсы ұйықтадым десе де, ол түсте қорқынышты түс көру мүмкіндігі азаймаған. Бұл – ұйқыны түсіну үшін тек адамның субъективті сезіміне емес, нақты физиологиялық өлшеулерге де мән беру қажеттігін көрсетеді.

Алайда, зерттеудің шектеулері де бар. Қатысушылар өз үйлерінде ұйықтап, құрылғыны өздері пайдаланған, бұл деректердің дәлдігіне әсер етуі мүмкін. Сондай-ақ, тек есте қалған түстер ғана есепке алынғандықтан, қорқынышты түстер жиілігі толық көрсетілмеуі мүмкін.

Болашақта зерттеуді лаборатория жағдайында жалғастырып, нақты ұйқы кезеңінде адамды оятып, түс мазмұнын бірден сұрау арқылы жалғастыру ұсынылады. Сонымен қатар, түрлі ұйқы бұзылуының түс мазмұнына қалай әсер ететінін зерттеу де маңызды. Бұдан бөлек, бұл зерттеу тек түс жиілігін зерттеді, ал түс мазмұнына қатысты күйзеліс деңгейі зерттелмеген, ал ол ұйқы сапасымен тығыз байланысты болуы мүмкін.