БУХГАЛТЕР МАМАНЫДЫҒЫ ИЕСІНІҢ ТАБЫСТЫ МАНСАПТЫ ДАМУЫ
Бухгалтерлік есеп – қажетті, маңызды және таптырмайтын мамандық. Көп жағдайларды жақсы бухгалтер басшылықтың «оң қолы» болып табылады. Бухгалтердің сөзі елеулі, жалақысы да бәсекеге қабілетті. Егер сіз жеке бухгалтер болсаңыз, шағын фирмаларға есептер мен баланстарды жасауда бухгалтерлік қызмет көрсетіп, бір уақытта бірнеше компанияда бухгалтерлік есеп жүргізу арқылы жақсы табыс таба аласыз. 1С: Бухгалтерлік есеп сияқты бухгалтерлік бағдарламалардың жоғары дамуын ескере отырып, айтарлықтай үлкен жұмыс көлемін жасай аласыз. Кішігірім фирмаларға негізінен қажеттісі – құжаттарын дұрыс рәсімдеп, аударымдарды уақытында жасау.
«Бухгалтер» мамандығы жақын арада жойылады дегенді жиі естиміз. Үш-төрт жылдың ішінде бастапқы құжаттарды енгізудің автоматтандыру және роботтандыру процестері толығымен реттелуі керек, содан кейін көптеген бухгалтерлер жұмыссыз қалады. Дегенмен, Қазақстанның көптеген жоғары оқу орындары жыл сайын «Есеп және аудит» білім беру бағдарламасы бойынша бакалаврларды шығарады. Түлектер жақсы жұмыс тауып, табысты бухгалтер немесе қаржы менеджері болуды армандайды. Көптеген осы мамадыққа қызығушылық білдіргендерді, әрине, сұрақ мазалайды: табысты бухгалтер болу үшін не қажет?
Бухгалтерлік мамандығы әрқашан сұранысқа ие болады. Жұмыспен қамту агенттіктерінің беттеріндегі хабарландыруларда бухгалтерлік бос жұмыс орындарына көптеген ұсыныстарды көресіз. Қанша уақыт өтсе де, әлем қалай өзгерсе де, экономикалық қарым-қатынастар болғанша бухгалтерлер қажет болады. Бірде-бір кәсіпорын, коммерциялық және мемлекеттік (тіпті қоғамдық ұйымдар), есепшілерсіз жұмыс істей алмайды. Әрине, заман талабына сай, менеджер немесе деректер талдаушысы сияқты мамандықтардың атаулары өзгеруі мүмкін. Өйткені, компанияның қаржылық қызметін талдай алатын, салық және бухгалтерлік есептерді, инвесторлар мен несиелік мекемелерге құжаттарды дайындаумен айналысатын мамандар қашанда қажет болады. Қазіргі уақытта «Бухгалтерлік есеп және аудит» мамандығы бухгалтер ғана емес, сонымен қатар аналитик және аудитор.
Аудитор – кәсіпорындардың қызметін тексеретін маман. Аудитор әр түрлі меншік нысанындағы кәсіпорындардың қаржылық қызметіне ішкі/сыртқы бақылауды және талдауды жүзеге асырады, есеп берудің дұрыстығын, мәмілелердің заңдылығын бағалайды, қаржылық қызметтегі қате есептеулер мен қателердің алдын алу бойынша ұсыныстар береді, кәсіпорындар мен ұйымдардың төлем қабілетсіздігі туралы талаптарды қарастырады.
Бухгалтер – бүгінгі күнге дейін жеткен ең көне мамандықтардың бірі. Тарихшылар ежелгі египеттіктердің іс қағаздарын жүргізуді алғаш бастағаны туралы дәлелдер тапқан; есеп тапсырмалары мен жазбалары бар папирустар бүгінгі күнге дейін сақталған. Бухгалтерлік есеп Рим империясында да жүргізілді, бұл кәсіп орта ғасырларда белсенді түрде дами бастады. Бұған Италия көпестерінің де қатысы болды, өйткені Италия Еуропадағы алғашқылардың бірі болып капиталистік қатынастарға тартылды.
Кәсіпкерлердің тәжірибесі көптеген жұмыстардың негізін құрады, атап айтқанда, итальяндық ғалым Лука Пачоли жазған барлық бухгалтерлерге белгілі «Есептер мен жазбалар» туралы трактат. Оның жұмысы негізінен қазіргі заманғы бухгалтерлік есеп құрастырылатын принциптерді белгіледі. Пачоли «кредит» және «дебет», «екі жақты бухгалтерлік есеп» ұғымдарын енгізді, біздің заманымызда жетілдірілген түрде қолданылатын шоттардың классификациясын және басқа догмаларды жасады. Бүгінгі таңда бухгалтерлік мамандық ең сұранысқа ие және танымал мамандықтардың бірі болып саналады, бірақ оның ерекшеліктеріне байланысты ол бәріне бірдей қолайлы емес. Бұл салада даму үшін адам бойында бірқатар қасиеттер болуы керек: логикалық ойлау; ұйымшыл және еңбекқор болу; математиканы жақсы білу.
Тағы бір маңызды шарт – арнайы білім алу. Дипломсыз жұмысқа тұра алмайсың. Тәжірибеде бухгалтердің міндеттеріне көбінесе одан да көп функциялар кіреді, бұл оның жоғары мамандандырылған дағдылары мен білімін талап етеді. Бұл мамандықтың негізгі қиындығы, сондықтан жұмысқа орналасар алдында тиісті білім алу маңызды. Аудитор мамандығы бухгалтерлік есептің мінсіз біліміне негізделген.
Бухгалтер болудың артықшылықтары тек сұранысқа ие емес:
- Көбінесе бухгалтерлер кеңселерде жұмыс істейді, бірақ оларға мұндай жұмысты қашықтан жұмыс істеуге — үйде есеп жүргізуге және олардың жалақысының мөлшеріне дербес әсер етуге ештеңе кедергі болмайды.
- Мансап перспективалары: ең қарапайым лауазымнан бастап — бухгалтердің көмекшісі — ірі кәсіпорынның бас бухгалтері немесе қаржы директорына дейін өсе аласыз.
- Бұл мамандықтағы адамдар үшін жас емес, тәжірибе құнды, сондықтан зейнеткерлікке шыққанда да жұмыссыз қалу қаупі жоқ.
- Кадрларға деген қажеттілік әрқашан жоғары, үлкен қалада ғана жұмыс табу қиын емес – бухгалтерлер шағын қалаларда да қажет.
- Даму қажеттілігі, өйткені заңнамада үнемі өзгерістер болып тұрады.
- Қажет болса, жақын мамандыққа ауысу мүмкіндігі: аудитор, экономист, қаржыгер, салық маманы.
Демек, табысты бухгалтер болу үшін бухгалтерлік есеппен айналысатын маман үнемі біліктілігін арттырып, өз жұмысында жаңа стандарттар мен технологияларды қолдануы керек. Бухгалтерлік есепке қатысты заңнаманы ғана емес, азаматтық және еңбек заңнамасына қатысты нормативтік актілер мен шешімдерді де білу. Бухгалтердiң негiзгi жеке қасиеттерiне ұқыптылық, еңбекқорлық, жауапкершiлiк, өзгермелі жағдайларға тез бейімделу жатады. Егер маман жоғарыда айтылғандардың барлығымен мақтана алса, онда ол интеллект картасын пайдалана отырып, табысты және табысты мансапқа ие болады.
Жантаева Ғалия
Ш. Мұртаза атындағы ХТИИ
«Қаржы және есеп»
кафедрасының аға оқытушысы