Бүгін Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің төрағалығымен өткен Үкімет отырысында білім және ғылым министрі Е. Сағадиев пен мәдениет және спорт вице-министрі А. Райымқұлова Тілдерді дамыту мен қолданудың 2011–2019 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасының іске асыру барысы туралы баяндады.
А. Райымқұлованың айтуынша, еліміздің тіл саясаты «Қазақстан Республикасындағы тіл туралы» Заңы мен Тілдерді дамыту мен қолданудың 2011–2019 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасына сәйкес жүзеге асырылады.
Мемлекеттік бағдарлама Президенттің «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» бағдарламалық мақаласында көрсетілген міндеттерді іске асыру мақсатында қазақ тілін латын графикасына кезең-кезеңімен көшіруді түсіндіру жұмыстарын жүргізу, орфографияны жетілдіру, оның көпшілікке қолжетімділігін қамтамасыз ету міндеттерімен толықтырылды. Бағдарламада 9 индикатор мен 12 нәтижелі көрсеткішке қол жеткізу қарастырылған.
Қазіргі уақытқа дейін Мемлекеттік бағдарлама аясында бірқатар іс-шаралар жүзеге асырылды. Ел бойынша мемлекеттік қызметкерлерді үш тілде оқыту жұмысы белсенді жүріп жатыр. ҚР Президенті жанындағы Мемлекеттік басқару академиясы мен Білім және ғылым министрлігі арасындағы өзара түсіністік туралы келісімге сәйкес, биылғы жылы орталық атқарушы органдардан тіл оқыту курсына 558 адам (2017 жылы – 610 адам) қатысқан. Қазақстандықтардың лингвистикалық капиталын сақтау мақсатында 2018 жылы 26 этностың ана тілін оқуына мемлекет тарапынан қолдау көрсетілді (2017 жылы – 225).
Еліміз бойынша 1 мемлекеттік және 88 аймақтық тілдерді оқытудың ұлттық орталықтары жұмыс істейді. Оқыту орталықтары «Тіл туралы» Заңға сәйкес тiл оқыту курстарын ұйымдастырады. 2018 жылдың алғашқы жартыжылдығында бұл орталықтарда 42 мыңнан астам адам білім алған. «Қазтест» жүйесі негізінде қазақ тілін білу деңгейін анықтау мақсатында 2018 жылдың 7 айында 52 мың 245 адам тестілеуден өткен. Оның ішінде мемлекеттік қызметкерлер саны — 20 057 адам.
«Биылғы жылдың 9 айының қорытындысы бойынша мемлекеттік тілдегі жалпы құжатайналымның үлесі 93% болды. Оның ішінде орталық атқарушы органдарда — 91%, жергілікті атқарушы органдарда — 95%, ал ұлттық компанияларда 46%-ды көрсетті», — деді А. Райымқұлова.
Мемлекеттік тілдің қолданылу аясын кеңейту мақсатында құрылған «Tilalemi.kz» порталы, «Atau.kz» ономастикалық базасы, «Emle.kz» орфографиялық базасы, «Тermincom.kz» базасы, «Tilmedia.kz» үш тілді сайты, балаларға арналған «Balatili.kz» және барлық сала құжаттарының қазақша үлгісі мен қатесіз толтыру нұсқаулығы берілген «Qujat.kz» сайттары жұмыс жасауда.
Сондай-ақ, А. Райымқұлованың мәлімдеуінше, министрлік бүгінге дейін бекітілген терминдерге мониторинг жүргізген. Бекітілген 21 мың терминнің 40,8%-ы — төл терминдер болса, ал 59,2%-ы кірме және аралас терминдер екен.
Бұл ретте тіліміздің тазалығын сақтап, оны ғылыми тілге аудару үшін терминдердің принциптері мен қолданбалы терминтанудың негізгі міндеттерін айқындау мәселесі қолға алынды. Терминдерді бекітумен ҚР Үкіметі жанындағы Республикалық терминологиялық комиссия айналысады.
А. Райымқұлова шет тілінен енген бірқатар терминдердің қазақ тіліндегі нұсқалары қайта сәйкестендірілгенін және алда бұл жұмыс жалғасын табатынын айтты.
Сонымен қатар, ономастикалық жұмыстар да қарқынды жүріп жатыр. 2018 жылдың І жартыжылдығында орталық және жергілікті атқарушы органдардың 726 ұсынысы қаралып, бірқатар ұсыныстарға оң қорытынды берілген.
Өз кезегінде білім және ғылым министрі Е. Сағадиев «Мемлекеттік тілді В-1 деңгейінде меңгерген мектеп түлектерінің үлесі» индикаторы бойынша атқарылып жатқан іс-шаралар туралы баяндады. Бағдарламада мемлекеттік тілді В-1 деңгейінде меңгерген мектеп түлектерінің үлесін 2019 жылы 90%-ға жеткізу көзделген.
Министрліктің арнайы бұйрығына сәйкес 11-сыныптың білім алушылары мемлекеттік бітіру емтихандарын тапсыру барысында міндетті түрде ана тілі және әдебиетінен жазбаша түрде емтихан тапсырады. Орыс, өзбек, ұйғыр және тәжік тілдерінде оқытатын мектептерде қазақ тілінен тестілеу өткізіледі. «Қазақ тілі» бойынша «4»-тік баға тілді меңгерудің В1 деңгейіне, ал «5»-тік бағасы тілді меңгерудің В2 деңгейіне сәйкес келеді.
2018 жылы 45 мыңнан аса мектеп түлегі «4» және «5» бағасын алған, бұл — 90 пайыздық көрсеткіш. Осылайша, Білім және ғылым министрлігінің ақпаратына сәйкес, индикатор орындалып отыр.
Е. Сағадиев мемлекеттік білім беру тапсырысы шеңберінде оқытылатын болашақ қазақ тілі мамандарын оқыту барысы туралы да айтып кетті. 2018/2019 оқу жылына «Қазақ тілі мен әдебиеті» мамандығына 596 орын мемлекеттік тапсырысы берілді, оның ішінде бакалавриатқа — 405, магистратураға — 170, докторантураға — 21 орын.
Бүгінде «Балабақша – мектеп – колледж – жоғары оқу орны» мемлекеттік тілді үздіксіз оқыту жүйесін енгізу жұмыстары жалғасуда.
Отырыс барысында өңірлердегі Тілдерді дамыту мен қолданудың 2011–2019 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасының іске асыру барысы туралы Атырау облысының әкімі Н. Ноғаев, Павлодар облысы әкімі Б. Бакауов, Батыс Қазақстан облысы әкімі А. Кульгинов, Маңғыстау облысы әкімінің орынбасары Ш. Илмұханбетова және Алматы қаласы әкімнің орынбасары м.а. А. Мадиев баяндады.
Мәселені қарастыруды қорытындылай келе, Премьер-Министр оқу орталықтарының саны сұранысқа байланысты екенін атап өтті. Егер жергілікті атқарушы органдар оқыту үшін әлеуметтік төлемдер бөлетін болса, онда кәсіпкерлер тарапынан да қызығушылық туады. Сонда оқыту орталықтарының да саны артады. Осы тұста бағдарламаның негізгі мақсаты мемлекеттік тілді меңгерген адамдардың санын арттыру екені аталып өтілді.
Министрлердің ақпараты бойынша, Тілдерді дамыту мен қолданудың мемлекеттік бағдарламасын жүзеге асыру жоспарланған іс-шаралар шеңберінде жүзеге асырылып жатыр. Мемлекеттік бағдарламаның мерзімі жақында аяқталуына байланысты Мәдениет және спорт министрлігіне мүдделі мемлекеттік органдармен бірлесе 2020–2024 жылдарға арналған Тілдерді дамыту мемлекеттік бағдарламасының жобасын әзірлеу тапсырылды.