Қазақ халқының өмірінде тойдың орны қашанда ерекше болған. Той – халқымыздың қуанышы мен дәстүрінің, берекесі мен бірлігінің көрінісі. Әр шаңырақтың қуанышы тек отбасының емес, бүкіл елдің ортақ мерекесі іспетті. Дегенмен, соңғы жылдары той мәдениеті өзінің бастапқы тәрбиелік және рухани мәнінен алыстап, бәсеке мен даңғазаға көбірек бағытталып бара жатқанын қоғам жиі айтып жүр.
Осы орайда қоғам жанашырлары тарапынан айтылып жүрген тойды күндізгі уақытта өткізу бастамасы жай ғана ұйымдастырушылық өзгеріс емес, ұлттық мәдениетті жаңғыртудың маңызды қадамы деуге әбден болады. Бүгінде көпшілік тойлар кешкі уақытта басталып, түн ортасына дейін, кейде таңға жуық аяқталады. Мұндай форматтың әдемі дәстүрден гөрі салтанатты жарысқа айналып кеткені байқалады. Қонақтар мен асабалар, тіпті жас жұбайлар да түннің бір уағына дейін шаршап, қуаныштан гөрі қажу сезімін бастан өткеріп жатады. Ал келесі күні көпшіліктің жұмысына, баланың мектебіне, қарттардың денсаулығына әсер ететіні тағы бар. Яғни, тойдың түн ортасында өтуі, бір қарағанда, ұсақ мәселе сияқты көрінгенімен, шын мәнінде қоғамның өмір салтына тікелей ықпал ететін әлеуметтік факторға айналған.
Сондықтан бұл ұсыныс – ең әуелі, денсаулық пен уақыт мәдениетіне деген құрмет. Түнгі уақытта ауыр ас мәзірі мен ұзақ отырыс адамның ас қорыту жүйесіне, ұйқы тәртібіне, жалпы әл-ауқатына кері әсер етеді. Ал күндізгі тойда жеңіл, табиғи тағамдар ұсынылып, мерекенің жалпы атмосферасы да сергек, көңілді өтеді. Мұндай өзгеріс – артық ысырапты азайтып, мерекенің мәнін тереңдетудің тиімді жолы.
Екіншіден, күндізгі тойдың экономикалық пайдасы да зор. Түнгі уақытта өтетін іс-шараларда жарық, дыбыс техникасы, қосымша қызметкерлердің еңбекақысы сынды шығындар бірнеше есеге артады.
Мейрамхана иелері мен асабалар да кешкі уақыттың ұзақтығына байланысты жоғары баға қояды. Ал күндізгі тойда уақыт шектеулі болғандықтан, артық шығын болмайды. Бұл – әсіресе, жастарға, жаңа өмірін бастаған жас отбасыларға, үлкен көмек. Үнемделген қаражатты олар өздерінің баспанасына, балаларының болашағына жұмсай алады. Демек, бұл бастама жеке адамдардың емес, тұтас қоғамның әлеуметтік жауапкершілігін арттырады.
Күндізгі формат қауіпсіздік тұрғысынан да ұтымды. Түнгі уақытта көлік қозғалысы күрделеніп, жол апаты немесе құқық бұзушылық қаупі жоғарылайды. Әсіресе, алыс ауылдардан келетін қонақтар үшін түнде үйге қайту қиынға соғады. Ал той күндіз өтсе, бәрі жарықта, тыныш жағдайда тарқайды. Бұл – қоғамның қауіпсіздігін ойлаған өркениетті таңдау.
Тойды күндіз өткізу идеясы тек заманауи ыңғайлылықты емес, ұлттық дәстүрдің түп тамырын да жаңғыртады. Қазақ халқының дәстүрлі өмірінде тойлар, қонақ күту рәсімдері, ас беру мен шілдехана сияқты жиындардың басым бөлігі күндіз өткізілген. Ауылдың ортасында тігілген ақ шатырдың астында адамдар таңертеңнен бастап жиналып, әңгіме-дүкен құрып, ойын-сауық өткізіп, күн ұясына қонғанша тарқасатын. Бұл дәстүрдің өзегі – табиғилық пен қарапайымдықта. Күндізгі жарықта өтетін той – ашықтықтың, шынайылықтың, өмірдің өзі сияқты табиғи қуанышты бөлісудің көрінісі. Сондықтан мұндай формат дәстүр мен қазіргі өмір талабын үйлестіретін жарасымды жол.
Бұдан бөлек, күндізгі тойдың экологиялық маңызы да бар. Кешкі уақытта шамадан тыс энергия жұмсалмайды, көлік қозғалысы азайып, қала ішіндегі жүктеме төмендейді. Бұл – экологиялық жауапкершілігі жоғары қоғамға тән қадам. Қазір әлем елдері тұрақты даму ұстанымына бет бұрған кезде әрбір осындай мәдени өзгеріс қоршаған ортаға да оң әсерін тигізеді.
Әлем тәжірибесіне көз жүгіртсек, дамыған елдерде отбасылық мерекелер мен салтанатты жиындар көбіне күндіз немесе кешқұрым өтеді. Мысалы, Еуропа мен Оңтүстік Кореяда үйлену салтанаттары түске дейін немесе түстен кейін басталып, кешкі 7-8 шамасында аяқталады екен. Бұл – адамдардың бір-бірінің уақытына, денсаулығына және қоғамдық тәртіпке деген құрметінің белгісі. Қазақстан да осы бағыттағы мәдениетті қалыптастыруға әбден дайын.
Түйіндей айтқанда, күндізгі той форматы бұл халқымыздың мәдениетіне, дәстүріне, заманауи өмір салтына сай келетін үйлесімді шешім. Ол қазақтың қонақжайлық дәстүрін сақтай отырып, оны жаңа деңгейге көтереді.
Еркін САЙЫН