Сайлау алдындағы үгіт кезеңінде «ҚР сайлау туралы» Конституциялық заңының нормаларының талаптарын сақтау туралы
Күн тәртібінің бірінші мәселесі бойынша, облыстық сайлау комиссиясының орынбасары С.К. Мәдиева баяндама жасады, ол сайлау алдындағы үгіт 21.10.2022 ж. сағат 18.00-ден кейін басталып, 2022 жылғы 19 қарашада сағат 00-00-ге дейін жалғасатынын хабарлады.
Сайлау алдындағы үгіт үш жолмен жүзеге асырылады:
1) бұқаралық ақпарат құралдары арқылы;
2) сайлау алдындағы жария іс-шараларды өткізу арқылы;
3) баспа, аудиовизуалды және өзге де үгіт материалдарын шығару және тарату жолымен жүзеге асырылады.
БАҚ арқылы үгіт.
Үгіт материалдарын орна
ластыру үшін бұқаралық ақпарат құралдары 16 қазанға дейін төлем мөлшері, эфир мен баспа алаңын беру шарттары мен тәртібі туралы мәліметтерді жариялауға, сондай-ақ Орталық сайлау комиссиясына ұсынуға тиіс болды.
Қазіргі уақытта Жамбыл облысының БАҚ-тан 15 Ақпараттық хабарлама ОСК интернет-ресурсында орналастырылған. Өзінің баға ұсыныстарын ұсынбаған республикалық және өңірлік бұқаралық ақпарат құралдарында үгіт материалдарын жариялауға тыйым салынады.
Үгіт басталған сәттен бастап кандидаттардың мақсаттары мен міндеттерін насихаттайтын барлық ақпарат, жаңалықтар мен аналитикалық бағдарламаларды қоспағанда, кандидаттардың сайлау қорынан төленуі тиіс.
«ҚР сайлау туралы» КЗ сәйкес шарттың талаптары қандай да бір кандидатқа артықшылық бермеуі тиіс.
Бұқаралық ақпарат құралдары кандидаттардың сайлау науқанын объективті жариялауды жүзеге асыруға, кандидаттың ар-намысына, қадір-қасиетіне және іскерлік беделіне көрінеу нұқсан келтіретін үгіт материалдары мен өзге де ақпаратты жариялаудан бас тартуға міндетті.
Бұқаралық ақпарат құралының редакциясы кандидаттардың сайлауалды бағдарламаларын жариялаудан бас тартуға міндетті, егер оларда: Конституциялық құрылысты күштеп өзгерту, республиканың тұтастығын бұзу, мемлекет қауіпсіздігіне нұқсан келтіру, әлеуметтік, нәсілдік, алауыздықты қоздыру, қатыгездік пен зорлық-зомбылыққа табыну идеялары, сондай-ақ заңнамада көзделмеген әскерилендірілген құралымдар құру.
Үгіттеудің екінші тәсілі — сайлау алдындағы жария іс-шараларды, сондай-ақ кандидаттар мен олардың сенімді адамдарының сайлаушылармен жеке кездесулерін өткізу арқылы.
Сайлау заңнамасына сәйкес сайлау комиссиялары ЖАО және жергілікті өзін-өзі басқару органдарымен бірлесіп, кандидаттардың сайлаушылармен бөлінген үй-жайда кездесулер кестесін жасайды және оны бұқаралық ақпарат құралдарында жариялайды.
Үгіттеудің үшінші тәсілі — баспа, аудиовизуалды және өзге де үгіт материалдарын шығару және тарату арқылы.
«ҚР сайлау туралы» КЗ сәйкес барлық үгіттік баспа материалдары таңбалануы тиіс. Қазақстан Республикасының аумағынан тыс жерлерде үгіттік баспа материалдарын дайындауға, анонимді үгіттік материалдарды таратуға тыйым салынады.
Баяндама аясында С. Мәдиева қоғамдық пікірге сауалнама жүргізуге тоқталды. Мәселен, қоғамдық пікірге және экзит-поллаға сауалнама жүргізу бойынша кемінде бес жыл тәжірибесі бар заңды тұлғалар жүргізуге құқылы. Олар тиісті құжаттардың көшірмелерін қоса бере отырып, Орталық сайлау комиссиясымен жазбаша түрде хабардар етуге тиіс.
Сайлауға байланысты қоғамдық пікірге сауалнама нәтижелерін жариялау кезінде БАҚ сауалнама жүргізген заңды тұлғаны, сауалнамаға тапсырыс берген және оған ақы төлеген адамдарды, сауалнама жүргізу уақытын, ақпарат жинау әдісін, сұрақтың нақты тұжырымын, сұралғандардың санын және сауалнама нәтижелерінің қателік коэффициентін көрсетуге міндетті.
Сайлау туралы заңмен сайлау алдындағы үгіт жүргізуге: мемлекеттік органдарға, әскери қызметшілерге, сайлау комиссияларының мүшелеріне, діни бірлестіктерге, шетелдіктерге тыйым салынады.
Сайлаушыларға тауарларды, қандай да бір қызметтерді, бағалы қағаздарды тегін немесе жеңілдікті шарттармен ұсыну, сондай-ақ лотереяларды, қайырымдылық акцияларын өткізу, ақша төлеу не оларды беруге уәде беру сайлау алдындағы жөнсіз үгіт болып табылады. Сайлау алдындағы жөнсіз үгітті жүргізуге тыйым салынады. Сайлау күні және оның алдындағы күні кез-келген үгіт-насихатқа тыйым салынады.
Сөз соңында С. Мәдиева сайлау алдындағы үгіт мерзімдерін, тәртібі мен шарттарын бұзғаны үшін құқықтық жауапкершілік көзделгенін, ал кандидаттарға қатысты тіркеудің күшін жоюға дейін қарастырылғанын атап өтті.
Мәселе аясында Жамбыл облыстық әкімдігінің ішкі саясат басқармаларының бастықтары А. Садубаев, облыстық прокуратура мен СЭС өкілдері сөз сөйледі. Осылайша, А. Садубаев БАҚ-тың сайлау алдындағы үгіт жүргізу шарттарын сақтау тұрғысынан ақпараттық кеңістікке мониторинг қалай жүзеге асырылатыны туралы баяндады. Облыстық прокуратураның өкілі отырысқа қатысушыларды сайлау алдындағы үгіт жүргізу шарттарын бұзғаны үшін жауапкершілік туралы және СЭС өкілі Жамбыл облысындағы короновирустық инфекция бойынша эпидемиологиялық жағдай туралы хабардар етті.