Сіз бірегей контент — мақала, фотосурет, музыка немесе бағдарламалық код жасаған сәтте-ақ авторға айналасыз. Қазақстанда сіздің осы туындыларға деген құқығыңыз заңмен қорғалады. Авторлық құқық негіздерін түсіну тек өз зияткерлік меншігіңізді қорғап қана қоймай, сонымен қатар басқалардың жұмысын заңды түрде пайдалануға көмектеседі.
Бұл мақала негізгі құжат — «Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы» Қазақстан Республикасының Заңына сүйеніп жазылды.
- ҚР заңдары бойынша авторлық құқық дегеніміз не?
Авторлық құқық — бұл ғылым, әдебиет және өнер туындыларын жасауға және пайдалануға байланысты құқықтық нормалар жиынтығы.
ҚР заңнамасында бекітілген басты қағида: авторлық құқық туындының жасалу фактісіне байланысты туындайды. Оның пайда болуы мен жүзеге асырылуы үшін ешқандай арнайы тіркеу талап етілмейді. Сіз мәтінді жазып біткен немесе суретке түсірген сәтте-ақ автоматты түрде автор боласыз және сіздің туындыңыз заңмен қорғалады (Заңның 9-бабы).
- Қазақстанда авторлық құқықпен не қорғалады? (Объектілер)
Заң идеяларды немесе тұжырымдамаларды емес, олардың объективті көрініс табу нысанын қорғайды. Мысалы, көшпенділер туралы фильм түсіру идеясы қорғалмайды, ал нақты диалогтары мен сюжеті бар сценарий — қорғалады.
Заңның 7-бабына сәйкес, авторлық құқық объектілеріне мыналар жатады:
- Әдеби және ғылыми туындылар: кітаптар, мақалалар, өлеңдер, лекциялар.
- Драмалық және музыкалық-драмалық туындылар, сценарийлер.
- Музыкалық туындылар: мәтіні бар және мәтінсіз.
- Аудиовизуалды туындылар: фильмдер, телебағдарламалар, бейнеклиптер, мультфильмдер.
- Бейнелеу өнері туындылары: кескіндеме, мүсін, графика, дизайн.
- Фотографиялық туындылар және фотосуретке ұқсас тәсілдермен жасалған туындылар.
- Сәулет, қала құрылысы және бау-саябақ өнері туындылары.
- Географияға және басқа ғылымдарға қатысты карталар, жоспарлар, эскиздер.
- ЭЕМ-ге арналған бағдарламалар (компьютерлік бағдарламалар), олар әдеби туындылар ретінде қорғалады.
- Туынды туындылар: аудармалар, өңдеулер, аннотациялар, рефераттар, инсценировкалар.
- Жинақтар: энциклопедиялар, антологиялар, дерекқорлар (материалдарды шығармашылықпен іріктеу және орналастыру қорғалады).
- Авторлық құқықпен не қорғалмайды?
Заңның 8-бабында авторлық құқық объектісі болып табылмайтын нәрселер нақты көрсетілген:
- Ресми құжаттар: заңдар, сот шешімдері, әкімшілік және заңнамалық мәтіндер.
- Мемлекеттік рәміздер мен белгілер: тулар, елтаңбалар, ордендер, ақша белгілері.
- Халық шығармашылығы туындылары (фольклор).
- Оқиғалар мен фактілер туралы ақпараттық сипаттағы хабарламалар (күнделікті жаңалықтар, телебағдарламалар кестесі).
- Автордың қандай құқықтары бар?
ҚР-да автордың құқықтары екі негізгі топқа бөлінеді.
А. Жеке мүліктік емес құқықтар (15-бап)
Бұл құқықтар автордың жеке басынан ажыратылмайды, мерзімсіз әрекет етеді және басқа тұлғаларға берілмейді.
- Автор болу құқығы: туындының авторы болып танылу құқығы.
- Авторлық атқа құқық: туындыны өз атымен, бүркеншік атпен немесе атсыз пайдалану немесе пайдалануға рұқсат беру құқығы.
- Туындыға қол сұғылмаушылық құқығы: туындыны автордың ар-намысына нұқсан келтіретін кез келген бұрмалаудан, өзгертуден немесе толықтырудан қорғау құқығы.
- Туындыны жариялау құқығы: туындының алғаш рет қашан және қалай жарияланатынын шешу құқығы.
Б. Мүліктік (айрықша) құқықтар (16-бап)
Бұл — туындыны кез келген тәсілмен пайдаланып, одан табыс табу құқығы. Дәл осы құқықтарды сатуға, лицензиялық шарт бойынша беруге немесе мұрагерлікке қалдыруға болады. Автордың мынадай айрықша құқықтары бар:
- Туындыны қайта шығару (көшірмесін жасау).
- Түпнұсқаны немесе даналарын тарату (сату, жалға беру).
- Көпшілік алдында көрсету немесе орындау.
- Эфирге хабарлау (радио және теледидар арқылы трансляциялау).
- Туындыны аудару немесе қайта өңдеу.
- Жалпы жұрттың назарына жеткізу (интернетте орналастыру).
Осы әрекеттердің әрқайсысы үшін автордың (құқық иеленушінің) рұқсаты қажет.
- ҚР-да авторлық құқықтың қолданылу мерзімі
Мүліктік құқықтар мәңгілік емес. Заңның 28-бабына сәйкес:
Автордың бүкіл өмірі бойы + ол қайтыс болғаннан кейін 70 жыл.
Бұл мерзім өткеннен кейін туынды қоғам игілігіне өтеді (29-бап). Бұл кез келген адам оны авторлық сыйақы төлемей, еркін пайдалана алады дегенді білдіреді. Алайда, жеке мүліктік емес құқықтар (автор болу, авторлық атқа және қол сұғылмаушылыққа құқық) мерзімсіз қорғалады.
Е.Баймолдаев,
Жамбыл облысы Әділет департаментінің
зияткерлік меншік құқығы бөлімінің басшысы